Funkcjonowanie integrowanej ochrony roślin

Integrowana ochrona roślin to sposób ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi polegający na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, w szczególności metod niechemicznych, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska.

Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin

Zasady integrowanej ochrony roślin zostały określone w załączniku III do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z dnia 21 października 2009 roku ustanawiającej ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów i dotyczy wszystkich profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin, zgodnie z zapisami w/w Dyrektywy i Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 roku dotyczącej wprowadzenia do obrotu środków ochrony roślin i uchylającej dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG.

Stosowanie zasad integrowanej ochrony roślin przez „profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin”, czyli osoby fizyczne stosujące te środki w celach innych niż własne niezarobkowe potrzeby, w ramach działalności gospodarczej lub zawodowej, w tym w rolnictwie i leśnictwie jest obowiązkowe od 1 stycznia 2014 r..

Zostało ono uregulowane przepisami ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. z 2013 r., poz. 455) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin (Dz.U. z 2013 r., poz. 505).

Wyżej wymieniona ustawa, rozporządzenie oraz inne akty prawne dostosowują prawo polskie do europejskiego, wdrażając miedzy innymi wytyczne dyrektywy 2009/128/WE i zapisy rozporządzenia (WE) nr 1107/2009.

Ogólne zasady  integrowanej ochrony roślin

1. Zapobieganie występowaniu organizmów szkodliwych lub ograniczanie ich negatywnego wpływu, które powinno być osiągane m.in. przez:

  • stosowanie płodozmianu,
  • stosowanie właściwej agrotechniki,
  • stosowanie odmian odpornych lub tolerancyjnych oraz materiału siewnego i nasadzeniowego poddanego ocenie zgodnie z przepisami o nasiennictwie,
  • stosowanie zrównoważonego nawożenia, wapnowania, nawadniania i melioracji,
  • zapobieganie introdukcji( wprowadzeniu)  organizmów szkodliwych,
  • ochronę i stwarzanie warunków sprzyjających występowaniu organizmów pożytecznych,
  • stosowanie środków higieny fitosanitarnej (takich jak regularne czyszczenie maszyn i sprzętu wykorzystywanego w uprawie roślin), aby zapobiec rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych

2. Monitorowanie występowania organizmów szkodliwych. Decyzje o wykonaniu zabiegów ochrony roślin powinny być podejmowane w oparciu o monitoring występowania organizmów szkodliwych.

Należy wykorzystać w pełni wiedzę o biologii organizmów szkodliwych dla roślin.

3. Zwalczanie organizmów szkodliwych dla roślin należy prowadzić z wykorzystaniem w pierwszej kolejności metod biologicznych, fizycznych i agrotechnicznych, przedkładając je nad metody chemiczne. Stosowanie środków ochrony roślin powinno być ograniczone do niezbędnego minimum, w szczególności poprzez zredukowanie dawek lub ograniczenie ilości wykonywanych zabiegów. Dokonując wyboru środków ochrony roślin należy wybierać takie preparaty, które mogą powodować jak najmniej skutków ubocznych dla zdrowia ludzi i środowiska, a także stosować środki w sposób ograniczający ryzyko powstania odporności u organizmów szkodliwych.

Stosowanie ogólnych zasad integrowanej ochrony roślin pozwala ograniczyć użycie chemicznych środków ochrony roślin do niezbędnego minimum i w ten sposób ogranicza presję na środowisko naturalne oraz chroni bioróżnorodność środowiska rolniczego.

Ważnymi narzędziami, pomocnymi w integrowanej ochronie roślin są:

  • metodyki integrowanej ochrony roślin poszczególnych upraw,
  • progi ekonomicznej szkodliwości patogenów – progi te określają, kiedy stosowanie chemicznej ochrony roślin staje się ekonomicznie opłacalne, tzn. przy jakiej liczebności organizmu szkodliwego dla roślin straty, jakie może on spowodować, przewyższają koszty jego chemicznego zwalczania,
  • systemy wspomagania decyzji w ochronie roślin – systemy te, bazując na znajomości biologii organizmów szkodliwych, wskazują optymalny termin wykonania chemicznych zabiegów ochrony roślin.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i poszerzanie wiedzy jest ważnym elementem właściwego funkcjonowania integrowanej ochrony roślin, co znalazło odzwierciedlenie w zapisach prawnych. Na podstawie artykułu 41 ustawy o środkach ochrony roślin wszyscy profesjonalni użytkownicy środków ochrony roślin chcąc prowadzić działalność usługową w tym zakresie muszą ukończyć odpowiednie szkolenie, (rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie szkoleń w zakresie środków ochrony roślin, Dz.U. z 2013 r., poz. 554).

Ponadto od 1 stycznia 2014 r. wszyscy profesjonalni użytkownicy środków ochrony roślin zgodnie z artykułem 67 rozporządzenia nr 1107/2009  zobowiązani są do przechowywania, przez co najmniej trzy lata szczegółowej dokumentacji dotyczącej stosowanych środków ochrony, zawierającej nazwę środka, czas zastosowania i zastosowaną dawkę, obszar i uprawy, na których zastosowano dany środek czy środki ochrony roślin.

Przestrzeganie zasad dobrej praktyki ochrony roślin jest szerokim wstępem do wprowadzenia integrowanej ochrony roślin.

Ważnym elementem integrowanej ochrony roślin jest prawidłowo prowadzony monitoring występowania i liczebności agrofagów. Monitoring należy prowadzić na każdej uprawie oraz we wszystkich lokalizacjach. Wyniki monitoringu należy udokumentować.

Prowadząc obserwacje nad występowaniem agrofagów należy wybrać odpowiednią metodę monitoringu. W przypadku monitorowania występowania i liczebności owadów szkodliwych jest dostępnych kilka metod, np.:

  • Metoda „żółtych naczyń” (fot.)
  • Tablice lepne
  • Pułapki feromonowe
  • Lustracje wzrokowe

Kolejnym ważnym elementem jest prawidłowe posługiwanie się progami ekonomicznej szkodliwości poszczególnych agrofagów. Próg ekonomicznej szkodliwości to takie nasilenie agrofagów, przy którym wartość spodziewanej straty w plonie jest wyższa od łącznych kosztów zabiegów. Próg ekonomicznej szkodliwości przedstawia wzór:

E =Pu/Kz

gdzie:
E – ekonomiczna efektywność zabiegu ochrony roślin
Pu – produkcja uratowana
Kz – koszt zabiegu

Wartości progu szkodliwości nie można traktować jednoznacznie. W zależności od fazy rozwoju rośliny, warunków klimatycznych czy występowania wrogów naturalnych, próg szkodliwości może ulec zmianie. Progi ekonomicznej szkodliwości służą jako pomoc przy podejmowaniu decyzji, ale nie mogą być jedynym kryterium.

Przykład progów ekonomicznej szkodliwości stosowanych w rzepaku

Chwasty       

Jednoliścienne -10-15% pokrycia gleby
Rumian polny - 3 szt./m2
Przytulia czepna - 1 szt./m2

Choroby

Sucha zgnilizna kapustnych - 10-20% roślin porażonych
Czerń krzyżowych - 10-30% roślin porażonych
Szara pleśń - 10-30% roślin porażonych

Szkodniki

Chowacz podobnik - 4 chrząszcze na 25 roślinach
Gnatarz rzepakowiec - 1 gąsienica na 1 roślinie
Mszyca kapuściana - 2 kolonie na 1 m2 brzegu pola

Integrowana ochrona roślin zakłada wykorzystanie w pierwszej kolejności nie chemicznych metod ochrony roślin a dopiero w ostateczności stosowanie metody chemicznej. Do metod nie chemicznych należą przede wszystkim:

  • Metoda agrotechniczna
  • Metoda hodowlana
  • Metoda biologiczna
  • Metoda mechaniczna
  • Metoda fizyczna

Metoda agrotechniczna to przede wszystkim:

  • zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne
  • prawidłowy płodozmian
  • dbałość o odpowiednią strukturę, zasób składników mineralnych i kwasowość gleby
  • zdrowy materiał siewny
  • właściwy termin siewu
  • odpowiedni dobór stanowiska

Metoda hodowlana to umiejętny wybór odmian odpornych i tolerancyjnych oparty na znajomości zagrożenia ze strony agrofagów w danym rejonie.

Metoda biologiczna polega na stosowaniu środków biologicznych i biotechnicznych oraz na wykorzystaniu działalności pożytecznej entomofauny.
Owady pożyteczne to wrogowie naturalni szkodników, a więc owady drapieżne i pasożytnicze, a także owady zapylające. Wrogowie naturalni ograniczają liczebność szkodników, natomiast zapylacze, przede wszystkim pszczoły, których w Polsce występuje ponad 450 gatunków są ważnym czynnikiem plonotwórczym. Ważnym elementem wspierania owadów pożytecznych jest tworzenie korzystnych warunków do ich rozwoju, rozmnażania oraz bytowania poprzez zakładanie i utrzymanie tzw. użytków ekologicznych, a więc np. zadrzewień śródpolnych, oczek wodnych czy miedz.

Metoda mechaniczna polega na ograniczaniu liczebności agrofagów przy wykorzystaniu środków mechanicznych, jak np. zbieranie szkodników. Natomiast metoda fizyczna to wykorzystanie wysokich temperatur w ograniczaniu liczebności organizmów szkodliwych. Nie ma ona jednak większego znaczenia w uprawie roślin rolniczych.

Metoda hodowlana to umiejętny wybór odmian odpornych i tolerancyjnych oparty na znajomości zagrożenia ze strony agrofagów w danym rejonie.

Metoda chemiczna. Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin w programach integrowanych jest ograniczone tylko do wypadków, gdy występuje realne zagrożenie plonu, a w zabiegach zaleca się wykorzystanie środków selektywnych, w najniższych możliwych dawkach oraz terminach dostosowanych do ochrony entomofauny pożytecznej. Jeżeli zastosowanie chemicznego środka ochrony roślin jest konieczne i ekonomicznie opłacalne wówczas należy wybrać preparat:

  • o najmniejszym ryzyku niepożądanego wpływu ubocznego na środowisko,
  • o działaniu selektywnym,
  • stwarzający minimalne ryzyko uodpornienia się agrofagów,
  • o stosunkowo krótkim okresie zalegania i minimalnych pozostałościach w środowisku.

 

Stanisław Leń
DODR Wrocław
Dział Systemów Produkcji Rolnej, Standardów Jakościowych i Doświadczalnictwa