Podstawowe wymagania przy produkcji trzody chlewnej
Oświetlenie
Zwierzęta nie mogą przebywać cały czas w ciemnościach, dlatego w pomieszczeniach należy zapewnić oświetlenie naturalne (okna, świetliki itp.) lub sztuczne. Zapewniony dostęp do światła naturalnego lub pomieszczenia, w których są utrzymywane zwierzęta, były oświetlone przystosowanym dla nich światłem sztucznym (co najmniej między godziną 9 00 a 17 00). Natężenie światła sztucznego musi wynosić co najmniej 40 lx przez co najmniej 8 godzin dziennie, co odpowiada około 24 W/m2 światła żarowego lub 6 W/m2 światła jarzeniowego. W przypadku oświetlenia wyłącznie sztucznego nie może ono być włączone przez całą dobę.
Oświetlenie dzienne w pomieszczeniach dla trzody chlewnej ( stosunek oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi) wynosi:
prosiąt - 1:25
knury, lochy luźne i prośne, loszki i knurki hodowlane - 1:20
tuczniki - 1:30
Urządzenia, wyposażenie, sprzęt, z którym świnie mają bezpośredni kontakt, nie mogą zawierać substancji szkodliwych zarówno pod względem chemicznym, jak i mikrobiologicznym. Powinny być wykonane z materiałów łatwych do czyszczenia, mycia i dezynfekcji. Pomieszczenia, sprzęt i wyposażenie należy utrzymywać w dobrym stanie technicznym i higienicznym, a resztki pasz oraz odchody usuwać w jak najkrótszym czasie.
Hałas
Żadne zwierzę nie powinno być narażone na stały hałas lub wywołany nagle. Natężenie hałasu nie może przekraczać 85 dB. Należy unikać nagłego źródła hałasu, mogącego wystraszyć zwierzęta. Niższy poziom hałasu powinno się zapewnić zwierzętom w nocy, samicom ciężarnym i noworodkom.
Utrzymywanie stężenia szkodliwych gazów i kurzu na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt
Za najbardziej szkodliwe gazy uznaje się dwutlenek węgla, amoniak i siarkowodór. Ich stężenie nie powinno powodować u zwierząt złego samopoczucia, nie może być również szkodliwe dla obsługujących. Jeśli gospodarstwo posiada system wentylacji mechanicznej, musi posiadać system wentylacji awaryjnej. Wszystkie czynności w pomieszczeniach inwentarskich powinny być wykonywane w sposób minimalizujący powstawanie kurzu.
Koncentracja gazów w pomieszczeniach inwentarskich dla zwierząt. Podstawowym warunkiem utrzymywania stężenia szkodliwych gazów i kurzu na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt jest prawidłowo działająca wentylacja, która eliminuje też przykrą woń. Prawo polskie nakłada obowiązek monitorowania w pomieszczeniach inwentarskich stężenia amoniaku (NH3), dwutlenku węgla (CO2) i siarkowodoru (H2S). Maksymalne poziomy stężeń tych gazów nie mogą przekroczyć:
– NH3 20 ppm
– CO2 3000 ppm
– H2S 5 ppm
W pomieszczeniach z wentylacją mechaniczną należy zapewnić system wentylacji awaryjnej (najczęściej grawitacyjnej) oraz zainstalować system alarmowy, regularnie sprawdzany pod kątem sprawności.
Optymalna wilgotność względna powietrza w pomieszczeniu inwentarskim wynosi 60-70%.
Wymagania techniczne i technologiczne budynków dla trzody.
Jednym z poważniejszych problemów przy chowie trzody jest usuwanie odchodów i w zależności od zastosowanej technologii dzielimy je na dwie podstawowe : ściółkowe i bezściółkowe. W przypadku utrzymywania trzody bez ściółki wymagana jest odpowiednia szerokość szczelin i beleczek.
Trzoda chlewna utrzymywana jest w pomieszczeniach dla macior, warchlakarniach i tuczarniach. Są one dostosowane do wymagań poszczególnych grup zwierząt i powinny zapewnić minimum przestrzeni życiowej dla danych grup zwierząt. Jednocześnie należy pamiętać o lepszym rozwoju świń w grupach jednowiekowych czy jednakowej płci. I tak zaleca się obecnie trzymanie loch i loszek w grupach od 4-ego tygodnia ciąży do 7 –go dnia przed spodziewanym porodem. Tydzień przed spodziewanym porodem, lochy dokładnie się czyści – myje. Jeśli potrzeba poddaje się zabiegom przeciwko zewnętrznym i wewnętrznym pasożytom. Powierzchnia kojca do proszenia powinna umożliwić proszenie naturalne lub zapewnić osobie obsługującej dostęp do zwierzęcia. W przypadku utrzymywania loch z prosiętami, kojec wyposaża się w przegrodę zapobiegającą przygnieceniu prosiąt przez lochę. W kojcu wydziela się część ze ściółką na odpoczynek prosiąt. Jeśli maciora urodzi dużo prosiąt, można przenieść najsilniejsze do innej lochy, która urodziła małą ilość. Należy te prosięta zamknąć z jej prosiętami, aby przeszły jej zapachem, następnie przypilnować przy pierwszym karmieniu, aby nie zrobiła im krzywdy. Prosięta odsadza się nie wcześniej niż w 28 dniu od ich urodzenia, chyba że wystąpi zagrożenie zdrowia lochy lub prosiąt.
Rys.1. Kojec porodowy dla macior z prosiętami. A1 – część legowiskowa; A2 - część odpasowa; 1- przyposadzkowy odbojnik; 2 - przegroda szczątkowa; 3 - pełnowymiarowa przegroda
Natomiast do tuczu należy stworzyć grupę świń, która będzie przebywać w jednym kojcu. Dobrać zwierzęta zbliżone wiekowo i o podobnej wadze (różnice w masie ciała nie powinny przekraczać 10%). Grupy najlepiej tworzyć ze zwierząt młodych, najpóźniej tydzień po odsadzeniu. Utrzymuje się grupy od 12 do 24 lub od 35 do 80 osobników w grupie w celu wyeliminowania walk hierarchicznych między sobą.
Minimalna powierzchnia posadzki w kojcach dla trzody
* w przypadku utrzymania w grupie loch i loszek po pokryciu do 5 szt. powierzchnia kojca powinna być powiększona o 10 %. na każdą szt. natomiast jeżeli grupa będzie większa niż 39 szt. to można zmniejszyć powierzchnię o 10 %
• lochy prośne – co najmniej 1,3 m2 powierzchni kojca powinno stanowić podłoże stałe i nie więcej niż 15% tego podłoża – podłoga szczelinowa.
• loszki po kryciu – co najmniej 0,95 m2 powierzchni kojca powinno stanowić podłoże stałe i nie więcej niż 15% tego podłoża – podłoga szczelinowa.
Podłogi nie mogą przyczyniać się do cierpień i chorób świń. Powinny być w miarę gładkie, stabilne, nieśliskie. Nie mogą powodować urazów mechanicznych poprzez wystające niebezpieczne elementy. Prosięta poniżej dwóch tygodni życia muszą mieć zapewnioną ściółkę. Urządzenia, wyposażenie, sprzęt, z którym świnie mają bezpośredni kontakt, nie mogą zawierać substancji szkodliwych zarówno pod względem chemicznym, jak i mikrobiologicznym. Powinny być wykonane z materiałów łatwych do czyszczenia, mycia i dezynfekcji. Pomieszczenia, sprzęt i wyposażenie należy utrzymywać w dobrym stanie technicznym i higienicznym, a resztki pasz oraz odchody usuwać w jak najkrótszym czasie. Trzoda jest bardzo wrażliwa na zimne legowiska i chłód od betonowych ścian. Legowiska dla trzody muszą być wykonane z materiałów o złym przewodnictwie ciepła, dobrze izolowane od źródeł zimna i wilgoci. Najlepsze legowiska są z drewna, cegły “dziurawki", asfaltu kopalnego izolowanego od betonu warstwą papy, a ostatnio coraz częściej wprowadza się chów trzody na podłogach rusztowych. Trzoda wymaga pomieszczeń dobrze przewietrzonych. Wilgotność względna powinna wynosić: dla prosiąt i warchlaków 65-70%, dla młodzieży hodowlanej 70-75%, dla tuczników i loch – nie wyższa niż 80%.
Świnia należy do bardzo czystych zwierząt i trzeba nauczyć ją, w którym miejscu powinna oddawać kał, zazwyczaj jest to jeden z narożników kojca. Metod przyuczania jest bardzo wiele, np. zastawianie trzech narożników a pozostawienie jednego wolnego, wkładanie do planowanej “ubikacji" trochę odchodów.
Woda
Pobieranie wody przez zwierzę odbywa się o każdej porze dnia i nocy w dowolnej ilości. W okresie zimowym woda do zwierzęcia trafia ogrzana. Przyjmuje się, że woda do pojenia macior nie może być niższa niż 10 -12 oC. Woda o niższej temperaturze powoduje oziębienie organizmu i straty energii, a u zwierząt ciężarnych może wywołać nawet poronienie. Udowodniono, że przejście z tradycyjnego pojenia na pojenie przy użyciu poideł zwiększa mleczność macior nawet o 10-15%, co nie jest bez znaczenia dla odchowywanych prosiąt.
W kojcach zbiorowych ilość poideł powinna być dobrana w ten sposób, aby nie powodowała walki o dostęp do nich. Przyjmuje się, że na każde 10 sztuk świń ( warchlaków lub tuczników) należy zainstalować 1 poidło. Konstrukcja powinna być prosta, niezawodna, funkcjonalna i umożliwiać łatwe jego czyszczenie ( poidło nie może być źródłem zakażeń).
Poidła przeznaczone dla trzody chlewnej można podzielić na miseczkowe i smoczkowe.
Odległości montowania poideł ( Standardy dla gospodarstw rolnych)
Poidła należy montować w pobliżu stref gnojowych, by nie zalewać części legowiskowej kojca. W przypadku karmienia paszą suchą, poidło powinno znajdować się stosunkowo blisko karmidła. Ogranicza to przemieszczanie się świń i zmniejsza straty paszy. Należy pamiętać, że przy karmieniu na mokro pasza nie może być jedynym źródłem wody i trzeba montować poidła. Odległość od karmidła tu nie jest już tak istotna. Instalacja doprowadzająca wodę powinna być wykonana w taki sposób, aby przy minimalnej jej długości dostarczała wodę do największej liczby poideł.
Szczególną uwagę należy zwrócić na jakość wody. Powinna ona spełniać przyjęte normy dla wody pitnej przeznaczonej dla ludzi. Zwierzęta nie mogą pić wody, która długo zalegała w instalacji wodociągowej. W przypadku wody pochodzącej ze studni, zawierającej duże ilości soli wapnia i magnezu powodujących osadzenie się kamienia należy okresowo przepłukać instalację kwasami organicznymi. Ważną rolę pełni higiena samej instalacji wodnej w obiekcie. Nawet doskonałej jakości woda (np. pochodząca z ujęć głębinowych) może ulec zanieczyszczeniu, jeżeli we wnętrzu rur rozwinie się populacja bakterii czy grzybów. Może to pogarszać smak wody (co odbija się na jej pobraniu) czy powodować biegunki - szczególnie u młodych zwierząt. Obecność glonów i kamienia wewnątrz rur stwarza dodatkowo ryzyko zapychania się poideł. Najlepiej po zakończeniu każdego rzutu dokonać zatem higienizacji instalacji wodnej za pomocą specjalnych preparatów. Wiąże się to z niewielkim wydatkiem, a pomoże ograniczyć ryzyko wystąpienia wielu problemów. Wbrew obiegowej opinii świnia jest wrażliwa na jakość wody. Mając do wyboru czystą wodę z poidła otwartego lub smoczkowego, wybierze miskę. Natomiast, gdy w poidle miseczkowym będzie woda zabrudzona – wybierze poidło smoczkowe. Czynnikami, które wpływają na pobieranie wody są składniki mineralne oraz jakość białka. Ilość wytwarzanej śliny u świń jest zbyt mała, aby mogła zwilżyć kęsy suchego pokarmu i z tego względu świnie muszą pobierać wodę w trakcie jedzenia.
Zapotrzebowanie trzody na wodę zależy od płci, wieku, masy ciała, rodzaju skarmianej paszy, pory roku, stanu fizjologicznego, temperatury i wilgotności powietrza, typu produkcyjności oraz sposobu pojenia.
Średnie zapotrzebowanie na wodę (Standardy dla gospodarstw rolnych)
Przegotowaną wodę o temperaturze 30oC należy podawać prosiętom ssącym, ponieważ mleko matki nie wystarcza do zaspokojenia ich pragnienia. W miarę wzrostu prosiąt należy temperaturę wody obniżać do poziomu 10 –15oC. Temperatura wody nie może być niższa niż 10 -12oC dla wszystkich kategorii wiekowych trzody chlewnej.
Pasza
Przy żywieniu na sucho świnie pobierają około 4 do 5 razy więcej wody niż suchej masy paszy. Stosując żywienie na mokro dość powszechnie zaleca się, by tucznikom ograniczyć wodę licząc 2,5 – 3 litry na 1 kg suchej masy paszy. Nie ma potrzeby dodatkowego pojenia zwierząt. Pobranie wody w takim systemie żywienia jest niższe o 30-40% od żywienia na sucho.
Wpływ nawilżenia paszy na jej strawność i dzienne przyrosty tuczników ( za Fandrejewskim)
Zbyt małe nawilżenie paszy może jednak obniżyć strawność jej składników, co w konsekwencji może odbić się na produkcyjności tuczników. Przy grupowym utrzymaniu, jeśli nie stosuje się karmienia do woli bądź w sterowanych stacjach paszowych, należy zapewnić zwierzętom możliwość jednoczesnego dostępu do paszy.
Zapobieganie agresji
Najczęstszą przyczyną występowania agresji u świń utrzymywanych grupowo jest nadmierne zagęszczenie, brak wody do picia oraz niewłaściwa dieta. Trzeba świnie czymś zająć, aby się nie nudziły. Świnie powinny mieć zapewniony stały dostęp do materiałów manipulacyjnych ( piłki, nieuzbrojone opony, wiszące łańcuchy, drewno do odgryzania, worki napełnione słomą lub sianem, kiszonki lub całe rośliny z kukurydzy), które nie mogą stanowić dla nich niebezpieczeństwa. Świnie nie interesują się przedmiotami zabrudzonymi, najlepiej te rzeczy zawiesić na łańcuchu nad ich głowami. Jeśli metody zawiodły i nie zapobiegły agresji – świnie są pogryzione, to trzeba z kojca usunąć pogryzione oraz agresora. Zamknąć w osobnych kojcach. Jak zostawimy agresora, to ta świnia znajdzie sobie nową ofiarę do gryzienia.
Kwalifikacje osób obsługujących zwierzęta
Obsługą zwierząt powinny zajmować się osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, potwierdzonych świadectwem ukończenia szkoły rolniczej lub wynikających z praktycznego doświadczenia nabytego podczas pracy ze zwierzętami w gospodarstwie rolnym. Najważniejsze jest, by osoba obsługująca zwierzęta miała podstawową wiedzę w zakresie żywienia, pielęgnacji i bezpiecznego obchodzenia się z nimi. Osoby rozpoczynające prowadzenie produkcji zwierzęcej w swoim gospodarstwie powinny ukończyć odpowiednie szkolenie; zwłaszcza prowadzenie gospodarstw specjalistycznych wymaga ciągłego doskonalenia wiedzy i śledzenia przepisów prawnych.
Kontrola zwierząt
Kontrolowanie zwierząt ma na celu ocenę ich stanu zdrowotnego (kulawizny, biegunki, osowiałość, brak pobierania pokarmu, zapalenie wymion itp.) i warunków przebywania (np. wsunięcie nogi w niebezpieczne miejsce). Zwierzęta gospodarskie utrzymywane w pomieszczeniach powinny być kontrolowane co najmniej raz dziennie. Praktycznie przegląd stada dokonywany jest przy wypełnianiu podstawowych obowiązków: karmienia i pojenia zwierząt. Dla potrzeb kontroli zwierząt należy zapewnić w gospodarstwie oświetlenie stałe lub przenośne (niezależnie od oświetlenia naturalnego).
Zwierzęta gospodarskie utrzymywane w systemie otwartym powinny być doglądane tak często, jak to jest możliwe, by uniknąć ich cierpienia zarówno fizycznego (głód, pragnienie, obrażenia ciała), jak i emocjonalnego (strach). W sytuacji podejrzenia o chorobę należy, o ile jest to konieczne, oddzielić zwierzę od reszty grupy, zapewnić mu czyste, wygodne miejsce do leżenia i otoczyć je opieką. Jeżeli nasza opieka jest niewystarczająca, mamy obowiązek wezwania lekarza weterynarii.
1.Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. z 2010 r. Nr 56, poz. 344).
Opracował: Jan Burblis
Budynek produkcyjny powinien mieć wyjścia ewakuacyjne:
- w odległości nie przekraczającej 50 m. przy ściołowym systemie utrzymania zwierząt, a przy bezściołowym 75 m.
- przy bezściołowym utrzymaniu, jeżeli obsada bydła i trzody nie przekracza 15 sztuk, a owiec 200 sztuk, należy stosować co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne,
- w budynkach przeznaczonych dla większej liczby zwierząt należy stosować co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, a z pomieszczeń podzielonych na sekcje - co najmniej jedno wyjście z każdej sekcji
- wrota i drzwi powinny zawsze otwierać się na zewnątrz
- przy utrzymywaniu zwierząt na płytkiej ściółce konieczna jest płyta obornikowa o pow. 3,5m2 /DJP oraz szczelny zbiornik na gnojówkę i wodę gnojową o pojemności 3 m3/DJP.
- przy utrzymaniu bezściołowym zaleca się zbiornik na gnojowicę o pojemności 11 m3/DJP. Zbiorniki o pojemności do 200 m3 muszą być zamknięte, a przy większych pojemnościach zamkniętymi lub otwartymi.
Budynek inwentarski – minimalne wymagania przy produkcji trzody chlewnej
Bardzo duży wpływ na dochodowość z produkcji trzody ma sam budynek , warunki klimatyczne w środku i wyposażenie oraz zagęszczenie zwierząt. Warunki mikroklimatyczne w budynkach dla świń oddziaływają na zwierzęta na drodze fizycznej, chemicznej i biologicznej, warunkując przez to ich stan zdrowotny oraz uzyskiwane wyniki produkcyjne. Do fizycznych czynników środowiskowych należą: światło, temperatura, wilgotność, prędkość ruchu powietrza, ochładzanie, ciśnienie atmosferyczne, hałas i często pomijane zapylenie. Chemicznymi elementami kształtującymi mikroklimat w chlewni są przede wszystkim szkodliwe gazy zawarte w powietrzu, do których można zaliczyć dwutlenek węgla, amoniak oraz siarkowodór. Do ostatniej grupy, tj. czynników biologicznych, przyporządkowane są drobnoustroje, pleśnie, grzyby oraz pasożyty. Do największych zagrożeń zdrowia zwierząt należą również koncentracje szkodliwych domieszek gazowych, a mianowicie dwutlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru. Dwa ostanie mają szczególne znaczenia w przypadku utrzymania świń. W zamkniętych, źle wentylowanych pomieszczeniach, przy nadmiernej koncentracji zwierząt, stężenia domieszek gazowych znacznie przekraczają dopuszczalne normy, prowadząc w ten sposób do zaburzeń zdrowotnych i produkcyjnych. Do normalnego przebiegu czynności fizjologicznych, niezależnie od wieku świń, konieczne jest zachowanie optymalnej temperatury i wilgotności powietrza, bez względu na porę roku. Nie odpowiednia temperatura czy wilgotność w chlewni powodują zaburzenia w równowadze fizjologicznej organizmu świń, co może być przyczyną słabszych przyrostów, gorszego wykorzystania paszy czy spadku odporności i większej podatności na zachorowania. Temperatura wewnątrz budynku dla trzody jest wypadkową następujących czynników:
- izolacji termicznej ścian,
- ilości i wieku zwierząt,
- lokalnego ogrzewania ( system na głębokiej ściółce ) lub ogrzewania całej powierzchni,
- ogrzewania bezpośredniego ( podczerwień , nadmuch świeżego powietrza),
- ogrzewania pośredniego ( centralne ogrzewania),
- chłodzenia poprzez rozpylanie wody ( praktykowane w gorętszych klimatach lub latem).
Wykorzystanie ciepła oddawanego przez zwierzęta do ogrzewania, jest najdroższym z możliwych, sposobem dogrzewania budynku. Żaden z nośników energii, nie jest bowiem tak drogi, jak sama pasza. Dlatego też w pierwszej kolejności należy skoncentrować się na ociepleniu ścian chlewni. Posiadając dobrze izolowaną i wyposażoną chlewnię oraz bardzo dobry materiał hodowlany, możemy liczyć na większy zysk w produkcji trzody chlewnej. Warunkiem osiągnięcia zadawalających wyników produkcyjnych jest dobór odpowiedniego systemu utrzymania.
Wymagania temperaturowe dla różnych grup trzody chlewnej.
Temperatura w budynkach inwentarskich i wymogi dotyczące komfortu cieplnego zależą głównie od wieku zwierząt.